Waren jagers-verzamelaars gezonder dan de moderne mens?
Waren jagers-verzamelaars gezonder dan de moderne mens?
De moderne westerse mens lijkt met zijn verworven positie een arrogantie ontwikkeld te hebben ten opzichte van de natuur.
In de late middeleeuwen en daarna hebben wij inheemse stammen en culturen die we op onze reizen tegenkwamen weggezet als 'barbaren', om ze vervolgens te indoctrineren met onze westerse ideologie. Ook worden jagers-verzamelaars in geschiedenisboeken soms onterecht weggezet als 'dierlijke, domme mensen die een kort en lastig leven hadden'.
Natuurlijk zijn er moderne ontwikkelingen in de technologie, de zorg en ons algehele bewustzijn, waardoor sommige omstandigheden vele mate 'beter' zijn dan 100.000 jaar geleden. Maar volgens mij zijn we niet op alle vlakken 'vooruit gegaan'.
In dit artikel wil ik het algemene idee 'dat de moderne mens superieur is ten opzichte van zijn voorouders' onder de loep nemen, met als doel om gezondheid en evolutie in een ander perspectief te plaatsen.
Boeren - Korter leven en eerder ziek
We starten met de landbouwrevolutie, want dit was misschien wel het meest ingrijpende moment uit de geschiedenis van de mensheid.
Ongeveer 12.000 jaar geleden maakten de jagers-verzamelaars langzaam de overstap naar de landbouw. In Nederland ontstonden ongeveer 7600 jaar geleden de eerste boerendorpen.
Tot die tijd leefden we van de jacht, zowel op het land als in de zee. Daarnaast verzamelden we bessen, noten, knollen etc, kortom we leefden van datgene dat wij konden vinden in de natuur.
We werden gedwongen nomadisch te leven, omdat de voedselvoorraad op een plek eindig was. Het algemene idee is dat de landbouwrevolutie de voorwaarde is geweest voor het ontstaan van de moderne beschaving zoals wij die nu kennen. We hoefden niet meer te verplaatsen, de voedselvoorziening was betrouwbaarder en mensen konden zich daardoor bezig houden met andere zaken dan het vinden van voedsel. Er ontstonden beroepen als pottenbakker, handelaar, kleermaker, priester, soldaat en smid. Oftewel; door de 'uitvinding' van de landbouw ontstonden er steden en en mooie bouwwerken (In Egypte zelfs Pyramides!). Een geweldige vooruitgang toch?!
Maar er is ook een andere kant van het verhaal.
Als we de gezondheid van de jagers-verzamelaars vergelijken met de eerste boeren in dezelfde regio dan zien we dat de boeren duidelijk ongezonder¹ en een lagere levensverwachting² hadden dan de jagers-verzamelaars.
Ironisch genoeg zijn er ook wetenschappelijk referenties te vinden waaruit bijkt dat jager-verzamelaars hun voedsel in minder tijd bij elkaar sprokkelden dan landbouwers, wat betekent dat jager-verzamelaars meer vrije tijd hadden⁶. Nog schokkender is dat ook blijkt dat er minder hongersnood was onder jager-verzamelaars dan onder landbouwers⁷.
Paleo-antropologen zijn het er ook over eens dat de transitie van jager-verzamelaar naar landbouwer ons veel welvaart bracht maar tegelijkertijd ervoor zorgde dat het welzijnsniveau af nam.
We kunnen dus constateren dat die 'geweldige landbouwrevolutie' misschien niet zo geweldig was als alle geschiedenisboeken beweren. Er waren ook keerpunten.
Waarom zijn we dan toch gaan boeren?
Als we ongezonder waren en eerder dood gingen, waarom gingen we dan toch aan landbouw doen, vraag jij je misschien af.
Volgens Remko Kuipers Ph. D, gepromoveerd op “Vetzuren en menselijke evolutie” blijkt uit analyse van opgegraven botten van menselijke resten het volgende:
''De gezondheid van de mensen die de landbouwrevolutie [10 000 jaar geleden] begonnen verslechterde aanvankelijk. Dit verlies werd echter gecompenseerd door het feit dat de landbouwers meer kinderen kregen dan de omringende jagers-verzamelaars. Daarmee bood de omschakeling van jagen-verzamelen naar landbouw en veeteelt een evolutionair voordeel, ondanks de afgenomen gezondheid en lagere levensverwachting”
Het blijkt dus dat de stap van jagen-verzamelen naar landbouw één belangrijk evolutionair voordeel had, namelijk voortplanting.
Het verschil met de huidige levensverwachting.
We weten nu dat de eerste boeren er qua gezondheid en levensverwachting niet op vooruit zijn gegaan ten opzichte van de jagers-verzamelaars. Het is echter wel algemeen bekend dat jager-verzamelaars een kortere gemiddelde levensverwachting hadden dan de hedendaagse moderne mens. De gemiddelde levensverwachting van de jagers-verzamelaars verschilde per regio ongeveer van de 21-37 jaar³, terwijl die op dit moment wereldwijd zo rond de 70 ligt⁴.
Dit is dan ook het belangrijkste argument van veel mensen die claimen dat jagers-verzamelaars in alles inferieur zijn aan de moderne mens nu.
Het kijken naar gemiddelde leeftijd geeft een vertekend beeld. Het probleem zit in de wiskunde, want als we het hebben over de levensverwachting bij jager-verzamelaars, hebben we het eigenlijk over 'levensverwachting bij de geboorte'. En die was vroeger veel lager door het hoge percentage kinder- en baby sterfte, waardoor je eigenlijk niet over gemiddelde levensverwachting kunt spreken.
Tegenwoordig ligt de kindersterfte in westerse landen ver onder de 1%, waardoor praten over gemiddelde leeftijd van overlijden logisch is. Die cijfers vertellen ons namelijk hoe lang de mensen gemiddeld leven. Ter vergelijking, de jager-verzamelaars Homo Sapiens werden - als ze niet ten prooi vielen aan de gruwelijk hoge kindersterfte - regelmatig meer dan 70 jaar oud. Dit is dus hetzelfde als de verwachte levensverwachting van de moderne mens nu.
Daarnaast zijn er ook data te vinden die beweren dat de algehele gezondheid daalde na de landbouwrevolutie⁵. Er zijn toenames te zien van tandziekten, infectieziekten en voedingstekorten. Daarnaast is er ook een trend te zien dat de gemiddelde lengte van de volwassenen terugliep⁵.
Jagers-en verzamelaars in 2022
Bovenstaande informatie is allemaal verzameld naar aanleiding van resten en overblijfselen van overleden jagers-verzamelaars en boeren. Maar het is natuurlijk ook interessant om te kijken naar de huidige jagers-verzamelaars gemeenschappen in de wereld.
Michael Gurven en Cristina Gomes, die onderzoek doen naar hedendaagse jagers-verzamelaars constateren het volgende:
"terwijl bij de geboorte de gemiddelde levensverwachting varieert van 30 tot 37 jaar, zien we bij vrouwen die de leeftijd van 45 jaar bereiken dat zij er nog gemiddeld 20 tot 22 jaar aan vastplakken”
Met andere woorden, deze vrouwen worden dan gemiddeld 65/67 jaar⁸. En dat zonder toegang te hebben tot medicatie of andere moderne gezondheidszorg. Nogmaals, dit verschilt dus niet zoveel als de wereldwijde gemiddelde levensverwachting van 70 jaar.
Daarnaast komen welvaartsziekten zoals hoge bloeddruk, aderverkalking of hart- en vaatziekten traditioneel bij hen niet voor.
Conclusie
We kunnen dus concluderen dat het algemene idee dat de moderne mens alleen maar superieur is ten opzichte van zijn voorouders niet terecht is, zeker als het gaat om gezondheid en levensverwachting. Het ligt veel genuanceerder.
Hoe het komt dat zowel de eerste boeren, als de moderne mens nu ongezonder zijn dan de jagers-verzamelaars, zal ik uitleggen in een volgend artikel.
Referenties:
1: https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0148468#sec013
2: https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1012650
4. https://ourworldindata.org/life-expectancy
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21507735/
6. https://www.nature.com/articles/s41562-019-0614-6
7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3917328/